Ano ang pinkahuling kalagayan sa tensyon sa West PHL Sea? | #TedFailonandDJChaCha
00:59.1
Noong pong 2016 arbitration, napansin po yan pero parang nagpo-forma pa lang.
01:07.0
So hindi siya directly in-address nung tribunal dahil ang mas mahalaga doon ay yung dalawang features na magkalapit,
01:15.9
yung Pag-asa Island mismo at saka yung Subiris na mayroong artificial island ng Sina.
01:22.2
So at that time...
01:23.5
Kung tama'y naalala ko, sand decay 1 pa lang yung talaga kapansin-pansin dahil napakalapit niya doon sa Pag-asa Island.
01:33.4
Hindi ko maalala kung nabanggit yung 4, yung number 4, kasi 4 yun.
01:38.2
Yung 2 and 3 parang pahapyaw lang kasi nga bago lang yun.
01:42.9
Before 2016, before the artificial island building, wala po yun.
01:47.6
So parang bagong feature yan na lumabas, na nag-uncover.
01:55.8
Ngayon, ang nangyayari, kapansin-pansin na, lalo na yung K2, K3, and K4 na mas malayo po sa Pag-asa Island,
02:04.9
parang masyado yata nakaangat.
02:07.7
Hindi kagaya nung K1, parang ordinaryo lang.
02:12.4
Yung slope niya, parang gently sloping sa into the ocean.
02:17.1
Pero itong iba, parang nakatambak talaga.
02:20.2
Nakatumbok, kantilado yung gilid niya.
02:22.0
At napakataas nga.
02:23.5
So, yung status po niya, bale, nung lugar, as far as the arbitration was concerned,
02:33.8
yung pong mga K na yan, parte lang yan ng dagat.
02:36.9
So wala siyang territorial.
02:38.3
Wala siyang entitlement.
02:40.2
At best, low tide elevation siya.
02:42.8
Pero ngayon po nga po, ang napapansin ng side natin,
02:47.8
itong China masyado yata mahigpit.
02:52.4
Ayaw nilang lumapit.
02:53.5
Man lang tayo dun sa mga lugar na iyon.
02:55.8
Kaya naghihinala din po ang iba na mukhang artificial na yata itong mga K na ito.
03:02.4
Yung pong teori yan, itong National Security Council,
03:06.0
na yung pong pagtatambak na posibleng ginagawa ng China dito
03:12.2
para ito ay maging visible sa karagatan,
03:18.5
may effect po ba yan doon sa naging arbitral ruling, kung sakali?
03:23.5
ayon doon sa arbitral ruling, yung Pagasa Island meron po siyang territorial sea.
03:28.0
Habang yung Subirift, kung nasa yung artificial island ng China,
03:31.5
eh low tide elevation yun.
03:33.5
So wala siyang territorial sea.
03:36.0
Pero pwede siyang mapasok sa territorial sea ng Pagasa Island
03:41.5
kung gagamitin itong mga sand decay na ito na baseline.
03:48.3
Ang teoriya po dyan ay gusto sigurong i-develop talaga ng China yung,
03:53.5
mga sand decay na iyon, para umangat talaga siya,
03:57.1
maging high tide elevation siya para makaroon sila ng sarili nilang territorial sea.
04:00.5
In which case, yung Subirift, yung artificial island nila doon ay magkakaroon na
04:08.5
ng sariling territorial sea din.
04:11.5
Tapos yung territorial sea ng Pagasa Island, mababawasan.
04:15.5
So parang ganun po yung nakikitang possible development yan at possible invention.
04:22.5
So yun yung, kumbaga, implication nito kung,
04:27.5
kung ang pag-uusapan pa rin natin ay yung convention sa law of the seas.
04:39.5
Medyo ano, actually, para sa akin hindi naman din ganun kadali yun.
04:43.5
Kasi alam na ng lahat na mayroon ng ongoing na dispute.
04:47.5
So itong mga ganitong klaseng aksyon, eh actually, hindi na niya babagal.
04:52.5
Hindi nila nilang kinikilala yung original legal situation ng mga partido.
04:56.5
Pero yun nga, pinipilit pa rin ng kabila.
04:59.5
Dahil sigurado, gagamitin na naman nilang anu yan, rason.
05:03.8
Mag-iinvento nila naman ng ibang basis para i-assert yung kanilang mga supposed rights dyan sa area.
05:10.5
Pero kasi nga hindi ba, hindi naman nila kinikilala yung arbitral ruling
05:14.5
and then hindi naman, baga ma sila signatory sa own clause pero hindi naman sila lumalahog doon, diba?
05:20.5
Hindi po nila kinikilala kang arbitral ruling.
05:21.5
Hindi po nila kinikilala ngayon arbitral ruling pero nakita natin pinipilit nilang ipresenta sa mundo na kahit hindi nila kinikilala yun, ginagamit pa rin nila UNCLOS.
05:32.6
They're still trying to use UNCLOS to justify yung position nila kasi alam nila na hindi rin nila pwedeng ipilit na kung ano lang yung gusto nila.
05:40.3
So kumbaga ginagamit din nila yung UNCLOS, pinalalabas na nila na sila ang compliant at tayo yung hindi.
05:46.4
Pero kumbaga they only use UNCLOS at their convenience and benefit.
05:51.5
Opo. Opo. Opo. Totoo po yun. Kung ano lang yung gusto nila, yung pabor sa kanila, yun lang ang gagamitin nila.
05:58.5
Yung against sa kanila, sabihin nila, Boyd, o kaya sabihin nila, hindi kami kasama dyan.
06:04.8
Okay. Pero theoretically po, attorney, we are in possession of Bagasa Island, di ba? Meron tayong munisipyo doon, di ba?
06:16.8
Opo. So meron po tayong barangay doon. Meron tayong outpost doon.
06:21.5
At napakalapit dito yung Sandy Cay 1 and then itong nga namuuna 2, 3, and 4.
06:30.5
So sa ngayon po na iyan lumulutang na dahil nga po dito sa tinatambako, supposed to be ng China, na mga dead corals dyan at mga buhangin dyan,
06:44.6
sa atin po ito ngayon maituturing na? I mean, sa atin po dito yung bahagi ito ng ating...
06:51.3
Ito ang ating economic zone?
06:54.1
Siyempre po, ang legal position natin dyan, itong mga tinatambak na ito, nasa loob po ng territorial scene ng Bagasa Island.
07:02.7
Therefore, they're taking place within Philippine territory. So illegal po iyon dahil hindi tayong kumagawa noon.
07:10.1
So ang position po natin dapat dyan, kahit ba magtambak kayo, eh party pa rin yan ng Pilipinas.
07:16.8
Pero alam naman natin na yung kabila din, ang sasabihin nila, hindi, sa amin yan.
07:21.3
Tapos, ang mangyayari dyan, kung magsaksid sila na magtayo nga dyan sa gawa ng isang artificial island dyan,
07:29.7
tatayuan nila iyon. Tapos, sasabihin nila, eh hindi, kailangan in the future kung kahit anong tignan mo,
07:38.4
kahit sa iyo na yung Bagasa Island, still sa amin pa rin yung mas malaking lugar.
07:41.9
Dahil gusto na kami nitong mga isla na ito. Ganun yung gagawin nilang argumento in the future.
07:47.1
So kung baga, dapat ho dito, bantayan natin ito.
07:51.3
Dahil meron pong hindi malayo na itong Sandy Cay 2, 3, and 4 na magkakadikit, eh ituloy-tuloy nila na buuwin bilang isang malaking isla?
08:05.0
Opo. Nakita naman po natin na kinaya nilang gawin yun sa mga ibang lugar.
08:11.6
Nakakapagtayo sila ng pitong artificial island.
08:14.7
Siyempre, sila ang may experience, sila ang may mga asset, sila ang may mga resources to do.
08:22.0
So maaaring din mangyari yun.
08:24.0
Eh pag nangyari po yun, talagang liliit po yung area ng Bagasa Island, yung paligid niya,
08:32.0
kung saan meron tayong kalayaan pa rin na gumalaw at maglayad.
08:35.9
So mako-constrained po talaga yung ating access sa Bagasa Island kung mangyari yun.
08:40.6
Okay. So sir, kung ikaw ang gobyerno dito, ano lang magagawa natin dito na paraan para hindi magtuloy-tuloy
08:51.3
ang kanilang reclamation dito?
08:53.9
Well, siyempre po, yung exposed, bale. Exposed and exposed, ika nga.
08:60.0
Kaya nga po mahalaga na yung ginawa ng Coast Guard na nagpadala sila ng team, kahit sila ay hinaras,
09:07.5
may nakuha pa rin silang ebidensya na mukhang hindi natural itong mga isla na ito.
09:11.6
So dapat, sana, patuloy pa rin yung pagkukuha ng mas marami pang ebidensya.
09:17.0
Tapos, ang attention po din natin, mga surveillance natin,
09:21.1
both on the ground and in the air at saka even in space siguro, dapat minamatsagan talaga yung lugar na yun
09:27.6
para makita natin paano nilang ginagawa ito.
09:32.4
At the very least, the fact na minamatsagan siya, siguro mapipilitan silang medyo umatras muna.
09:39.3
Pero yun sa ngayon ang pwede natin gawin.
09:43.0
Meron ho ba pwedeng pagsampahan ng reklamo dito na yung ginagawang paninira ng China,
09:51.1
sa likas na yaman dagat dahil sa ang tinatambak nila, dead corals,
09:56.1
sa isang kaya nang gagaling yung mga corals na iyan?
09:58.8
Opo, meron sana kung matutuntun natin kung saan nila nakukuha yun.
10:04.6
Kaya kailangan talaga yung patuloy na pag-aaral natin para malaman natin,
10:09.6
makonek-konek natin kung baga yung mga ebidensya at matuntun saan nang gagaling yan,
10:15.3
paano ginagawa at kailan nila ginagawa.
10:18.4
So kailangan talaga natin palakasin.
10:21.1
Pwede din yung monitoring para mahuli din sila.
10:25.2
So sir, sa ngayon naman na ang Pangulo Marcos nagsabi sa Coast Guard na
10:32.7
hindi tayo magkakabit, maglalagay o gagamit ng water cannon
10:38.3
sa gitna ng ginagawa sa atin po na pag-water cannon ng Chinese Coast Guard,
10:43.9
ano po ang yung take doon?
10:46.0
Sa akin po tama lang kasi alam naman natin na mas marami silang water cannon.
10:51.1
Mas marami silang barko.
10:52.6
Mas marami silang mati-deploy.
10:54.1
So kahit po gumanti yung isa nating barko ng Coast Guard ng water cannon,
10:59.6
tatapatan po nila siguro ng apat o anim.
11:03.9
Parang hindi ko nakikita kung saan patungo yun.
11:07.6
Ano yung magiging purpose noon other than pakita na gumanti tayo.
11:11.8
Pangalo po, yung mga water cannon po natin,
11:14.1
pampatay po ng sunog yun.
11:15.4
Hindi po yun pampalubog ng barko.
11:17.8
So kung makipag-tapatan tayo ng gano'n,
11:21.1
di siyempre yung risk din sa atin base doon sa response niya.
11:25.7
Baka mapalubog lang yung barko natin,
11:29.0
di mababawasan yung asset natin.
11:33.1
tingin ko kasi yun din talagang gusto nila mangyari.
11:35.8
Na gumanti tayo para magkaroon sila ng excuse
11:38.0
na mag-respond ng mas malakas pa.
11:42.3
So hindi tayo dapat magpahulay sa gano'ng klasing patibong.
11:48.8
hindi nga tayo gumaganti
11:50.1
pero napansin natin na,
11:51.1
yung suporta ng international community sa atin talaga napupunta.
11:54.8
Yung simpatya sa atin napupunta.
11:56.7
Dahil wala talagang justification yung ginagawa niya sa atin.
12:09.8
makita ng mundo rin.
12:13.0
O, nakita mo itong Pilipinas na ito, di ba?
12:15.9
binobomba rin kami.
12:17.1
We have to defend ourselves.
12:21.1
O, gano'n nga po.
12:21.6
Yun po gagamitin nilang
12:24.5
palulubogin na yung barko sa water cannon
12:26.1
tapos sabihin nila,
12:26.9
we're only defending ourselves
12:28.2
kasi we're not a cannon.
12:30.9
Kaya hindi tayo dapat magpahalo
12:32.7
sa gano'ng klasing patibong.
12:34.8
Binibigyan natin sila,
12:38.3
yung ginagawa nila sa atin, no?
12:41.4
May tanong ka ba, Cha?
12:43.5
At pahabo lang po ito, attorney.
12:46.2
kung hindi tayo gaganti ng water cannon
12:52.5
yung reklamo natin sa China,
12:54.6
meron pa ba tayong ibang po
12:58.4
never natin nagawa in the past?
13:00.4
Natingin mo dapat,
13:02.7
ito naman ang subukan gawin ng Pilipinas.
13:05.0
Baka sakaling mabago yung approach
13:06.6
ng China sa atin.
13:08.8
Marami naman po pwedeng gawin.
13:10.0
Actually, sa ngayon,
13:11.3
hindi lang naman po yung protest
13:13.2
ang ginagawa ng DFA, no?
13:14.5
Kasi nakikipag-usap na rin ng DFA
13:16.1
sa maraming ibang bansa.
13:17.5
Pinapakita nila ko
13:18.3
anong totoong nangyayari.
13:19.3
Kaya nga po nagtatern yung
13:21.4
public opinion in our favor
13:23.5
kasi nakikita ng ibang bansa, no?
13:25.7
Dumadami yung nagpupunta sa atin
13:29.2
anong pwede nilang tulong, no?
13:31.1
So nakita natin yun.
13:32.7
Meron pa rin iba tayong pwedeng gawin.
13:34.7
dapat ikampanya natin
13:38.1
parang boycott nitong
13:38.9
China Coast Guard
13:40.9
maritime safety agency, no?
13:42.2
Maritime danger agency sila,
13:45.1
So dapat ikampanya natin
13:46.4
yung mga cooperation nila
13:50.0
in protest of this kind of
13:53.8
Tapos yung lahat din
13:55.1
pagsisira nila sa coral reef
13:59.5
na overfishing na talaga,
14:01.5
dapat isisiwalat din natin
14:03.7
ikampanya din natin
14:05.8
na tigilan na rin
14:06.6
ang mundo yung makikipag-trade
14:07.8
sa China dito sa mga to
14:09.0
dahil sinisira lang nila
14:10.7
ang kalikasan para doon.
14:12.1
So marami pa tayong
14:15.5
There are other ways talaga
14:18.3
Kung bagagayahin yung
14:19.7
pagiging agresibo nga
14:24.3
Naka-affect din po ba
14:26.6
itong balikatang exercises
14:28.8
dito sa parang patuloy-tuloy
14:31.0
na parang pagsalusalungat
14:33.0
at statement na inilalabas
14:35.9
gayon din dito sa
14:37.1
recent na pangwawater canon?
14:39.5
Well, tingin ko nga po eh,
14:41.1
yan isang pang bagay yan
14:43.9
na hindi talaga magusto
14:47.0
ninenervyos talaga
14:50.9
information operation,
14:53.3
yung mga misinformation
14:54.1
at propaganda nila
14:55.2
ay talagang lumakas
14:56.9
nitong balikatan, no?
15:00.5
na nagiging efektibo
15:03.3
kasi kung ano yung
15:04.4
hindi nila gusto mangyari,
15:05.6
yun ang nangyayari.
15:06.6
So dapat pag-isipan nila
15:08.0
kung saan patungo
15:09.5
lahat na ito, no?
15:14.6
eh ang mangyayari-yari
15:15.6
dito sa South China Sea
15:16.7
ay yung pinakaayaw nila,
15:18.1
sa ito bumalik na
15:19.5
yung mga Amerikanon,
15:20.6
maging mas malakas
15:23.4
baka mag-align na rin
15:32.8
kung dalawa lang tayo
15:34.9
hindi tayo pinapantin,
15:36.2
Ini-small nila talaga tayo.
15:38.3
Pero oras na meron tayong
15:43.5
parang nagpa-panic
15:45.7
Katawa-tawa minsan
15:46.6
yung mga nilalabas nila
15:52.0
parang nag-effective yun.
15:56.3
salamat muli ng marami
15:57.9
sa inyong paliwanag.
15:59.0
Kami po yung muli
15:59.5
natutuho sa isyong ito
16:03.2
kumamarapatin nyo
16:05.7
kung kinakailangan.
16:08.0
Welcome po, welcome po
16:09.0
at magandang umaga po.
16:11.2
Si Atty. J. Batumpakal,
16:15.1
for Maritime Affairs
